Martinus kerk
De St.-Martinuskerk bestaat eigenlijk uit twee rijksmonumenten.Sinds 1968 zijn de toren en enkele objecten in de kerk als rijksmonument ingeschreven; in 2001 is de gehele kerk met veel van zijn inventaris als rijksmonument ingeschreven.De voet van de toren stamt uit 1447. In dat najaar is de kerk ingewijd op de feestdag van de H. Egidius.In 1830 werd de toren vergroot en in 1909 gesloopt om plaats te maken voor de huidige kerk.De toren van 1909 kreeg een spits met vier hoektorentjes.In 1944 bliezen de Duitsers de klokkenverdieping en de spits met zijn hoektorenjes op.De huidige, sobere herbouwde toren, naar een ontwerp van architect Joseph Franssen, dateert uit 1953.
De communiebanken, opgesteld bij de zijaltaren, zijn eikenhouten banken die dateren uit de eerste helft van de 17e eeuw. Ze zijn afkomstig uit het voormalig klooster "Keizerbosch" en zijn zeer rijk besneden met bijbelse taferelen.
Een Marianum is een dubbelbeeld van Maria met kind, omgeven door een stralende zon en een krans van bloemen.Het Marianum in de kerk hangt boven het middenpad. Het dateert van omstreeks 1525-1550 en wordt toegeschreven aan de Meester van Elsloo.De gekroonde mariabeelden zijn aan beide zijden niet identiek. De beelden zijn van hout en 140 cm. groot; de vier engeltjes meten 25 cm.Maria staat op een maansikkel en slang met vrouwenhoofd in een stralende zon.De omringende bloemenrozenkrans meet 200 x 150 cm.In verschillende Limburgse kerken komt zo'n Marianum voor, maar deze in Neer is het meest compleet bewaard gebleven en daardoor van bijzondere waarde.
Boven het middenpad in de kerk hangt het Triomfkruisbeeld van ongeveer drie meter hoogte en is gemaakt van gepolychromeerd hout.Het corpus dateert uit ongeveer 1500 en het kruis dateert blijkens de inscriptie op de balk uit 1539.De balken eindigen in een consolevormig houten ornament.Waarschijnlijk hebben er beelden van Maria en Johannes bij behoord, die echter verloren zijn gegaan.Dit kruisbeeld komt, evenals het Marianum, uit het Elsloo-atelier,waarschijnlijk ook uit de periode 1525-1550.
Het interieur wordt verlevendigd door een rijk en gaaf bewaard gebleven wettelijk beschermde inventaris.
Vermeldenswaard zijn onder andere:
- het hoofdaltaar van A. Windhausen
- het St. Josef-altaar en het Maria-altaar
- een eikenhouten preekstoel
- twee eikenhouten biechtstoelen
- kruiswegstaties van Windhausen
- enkele schilderijen
- veel gepolychromeerde houten beelden
- diverse houten en koperen kruisbeelden en processiekruisen
- gebrandschilderde ramen van Charles Eyck op het oxaal
- het kerkorgel, gebouwd door de firma Verschueren.
De St.-Martinuskerk is gesitueerd op een markant Maasterras in het centrum van Neer en domineert een overigens vrij open gebleven landelijke omgeving. Op dezelfde locatie hebben in de loop der eeuwen diverse parochiekerken gelegen.Het is een georiënteerde driebeukige kruiskerk van het basicale type, gebouwd in neo-gotische stijl naar een ontwerp van architect Caspar Franssen uit Roermond. In 1999 werden bij de bouw van het parochiehuis fundamenten aangetroffen van de kerk uit 1447. De grootste schat die gevonden werd tijdens de graafwerkzaamheden was echter een eeuwenoud wierookvat. Deze is te bezichtigen in het Leudalmuseum te Haelen
De parochiekerk St. Martinus is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling en emancipatie van het rooms-katholicisme in het begin van de twintigste eeuw.Daarnaast vanwege de historische continuïteit, aangezien de kerk een religieuze ontwikkeling voortzet die zich op deze plek middels een gebouw voor de eredienst al eeuwenlang nadrukkelijk manifesteert.Verder is de kerk van belang voor de typologische ontwikkeling van dorpskernen in het Limburgse Peelgebied.
De kerk heeft architectuur- en kunsthistorische waarden vanwege het belang van het door Franssen toegepaste ontwerpprincipe voor de neo-gotische kerkenbouw en vanwege de rijk geornamenteerde en kwalitatief hoogwaardige inventaris uit diverse Limburgse ateliers.De kerk is door de markante en dominante situering op een Maasterras van bijzondere betekenis voor het aanzien van het dorp.
